Podobnie jak w przypadku płazów zamieszczam aktualną systematykę gadów Polski.

Wszystkie gatunki podlegają ochronie ścisłej.

Gromada: Gady - Reptilia

Rząd: żółwie (Testudines)
Rodzina: żółwie błotne (Emydidae)
Gatunek: żółw błotny (Emys orbicularis)

Rząd: łuskonośne (Squamata)
Rodzina: jaszczurki właściwe (Lacertidae)
Gatunek: jaszczurka zwinka (Lacerta agilis)
        jaszczurka zielona (Lacerta viridis)
       jaszczurka żyworodna (Zootoca vivipara)

Rodzina: padalcowate (Anguidae)
Gatunek: padalec zwyczajny (Anguis fragilis)

Rodzina: połozowate (Colubridae)
Gatunek: zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix)
        zaskroniec rybołów (Natrix tesselata)
       wąż Eskulapa (Elaphe longissima)
        gniewosz plamisty (Coronella austriaca)

Rodzina: żmijowate (Viperidae)
Gatunek: żmija zygzakowata (Vipera berus)

Do powyższej systematyki należy się pewien komentarz.
Otóż, po pierwsze wątpliwe jest występowanie jaszczurki zielonej w Polsce. Nie ma żadnych naukowych dowodów potwierdzających jej występowanie na terenie naszego kraju, choć nie jest to nie wykluczone. Informacja Bielawskiego i Ramika (1972) jest bardzo sporna, ale więcej szczegółów pojawi się później przy opisie gatunku.
Ponadto, od lipca 2009 roku przyjęto na podstawie jednego stwierdzenia, że w Polsce występuje zaskroniec rybołów. Szczegóły tu: http://www.herpetologynotes.seh-herpeto … 23-026.pdf

W dniu dzisiejszym (23 listopada 2011 r.) weszło w życie rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Opublikowane zostało w Dzienniku Ustaw Nr 237 poz. 1419, a dostępne jest już poza papierowym dziennikiem ustaw w formie pdf na www.sejm.gov.pl

Rozporządzenie to obejmuje ochroną ścisłą wszystkie gatunki gadów żyjących w Polsce.

Rozporządzenie w § 7 zawiera obszerny zestaw zakazów obowiązujących w stosunku do gatunków chronionych. Do gadów zastosowania mają zakazy:
1) umyślnego zabijania;
2) umyślnego okaleczania i chwytania;
3) transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a także posiadania żywych zwierząt;
4) zbierania, posiadania i przetrzymywania okazów gatunków;
5) umyślnego niszczenia ich jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych;
6) niszczenia ich siedlisk i ostoi;
7) niszczenia ich gniazd;
8) niszczenia ich tarlisk, zimowisk i innych schronień;
9) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj;
10) wyrabiania, posiadania i przechowywania wydmuszek;
11) preparowania okazów gatunków;
12) zbywania, oferowania do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów gatunków;
13) wwożenia z zagranicy i wywożenia poza granice państwa okazów gatunków;
14) umyślnego płoszenia i niepokojenia;
15) fotografowania, filmowania i obserwacji, mogących powodować płoszenie zwierząt – w odniesieniu do żółwia błotnego;
16) przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;
17) przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.

Rozporządzenie zalicza cztery gatunki gadów do gatunków wymagających ochrony czynnej. Są nimi: żółw błotny, gniewosz plamisty, wąż Eskulapa i żmija zygzakowata, ostatni gatunek na tej liście zresztą pewnie wiele osób zdziwi.

Obecne rozporządzenie zastąpiło rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną.

Pozdrawiam
Paweł T. Dolata
Południowowielkopolska Grupa Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków
www.pwg.otop.org.pl; www.bociany.ec.pl

Padalec zwyczajny

Padalec, choć z pozoru może przypominać węża, to tak naprawdę jest beznogą jaszczurką. Od węży łatwo go odróżnić przez małą, nieoddzieloną od reszty tułowia głowę, oraz tępy ogon, który stanowi około ½ całkowitej długości gada (u węży ogon jest znacznie krótszy). Ponadto, ogon - jak w przypadku innych naszych jaszczurek- może zostać odrzucony w momencie zagrożenia i następnie ulec regeneracji. Padalce dorastają do około 40-50 cm. Ubarwienie ich jest brunatnobrązowe, choć zdarzają się także osobniki odmiany turkusowej. Padalce są dość skrytymi zwierzętami, często można je spotkać w ściółce czy pod mchem. Preferują siedliska słabo nasłonecznione, wilgotne. Często można je spotkać na tych samych terenach co jaszczurkę żyworodną. Padalce są jajożyworodne, samica rodzi do 16 młodych. Okres godowy przypada na kwiecień - lipiec i wtedy też najłatwiej je spotkać. Padalce niestety często są mylone ze żmiją zygzakowatą i przez to - wbrew prawu (podlegają ścisłej ochronie gatunkowej) - zabijane przez ludzi.

Warto podkreślić, że tylko w latach 1994-97 do Polski sprowadzono około 450 000 osobników tego gatunku! Dziś z powodu zdziesiątkowania żółwia w rodzimych stronach (USA), nie importuje się go do Polski. Młode osobniki pojawiające się w sklepach teoretycznie pochodzą tylko i wyłącznie z hodowli. Młode żółwie wielkości kapsla były często kupowane jako pupil domowy...jednak kiedy ich wielkość przekroczyła 20cm stawały się tylko problemem (potrzebne duże akwaterrarium, problem z odchodami) i w ten sposób dużo osobników trafiło na wolność w naszym kraju. Tu jednak warto zwrócić uwagę jakie niebezpieczeństwa to za sobą niesie. Badania wykazały, że żółw czerwonolicy jako bardziej agresywny i żarłoczny może wypierać naszego rodzimego żółwia błotnego. Gatunek ten jako obcy w naszej faunie jest nosicielem wielu niebezpiecznych patogenów. Ponadto, wykazano, że jest on wektorem Salmonelli (która powoduje zatrucia pokarmowe m.in u człowieka). Na szczęście póki co w Polsce nie udokumentowano rozmnożenia się tego żółwia na wolności (ale są udokumentowane zniesienia jaj). W krajach zachodnioeuropejskich takich jak Francja, potwierdzono rozmnożenie żółwia na wolności.
Tylko we wrocławskiej fosie miejskiej żyje kilkadziesiąt osobników żółwia czerwonolicego. Spotkać je można także w mniejszych miastach, jak Ostrów Wielkopolski (pojedyncze przypadki).

AnkazReading napisał:

Pytanie do pana Krzysztofa: jak można ustalić, przy odróżnianiu padalca od węża, gdzie u padalca kończy się tułów, a zaczyna ogon? To może brzmi niepoważnie, ale skoro to jest cecha rozróżniająca, to chciałabym wiedzieć, jak ją stwierdzić.

Ogon zaczyna się na wysokości kloaki, u padalca mniej więcej w połowie długości ciała, u zaskrońca jest to końcówka ciała (15-25% długości ciała). U padalca ogon jest słabo oddzielony od reszty ciała (jest praktycznie jednakowo gruby), u zaskrońca zaś na przekroju ma wyraźnie malejącą średnice. Dla osoby nieopatrzonej te cechy mogą być zauważone dopiero po złapaniu zwierzęcia i ustaleniu miejsca kloaki. Z racji, że oba gatunki są chronione (a co za tym idzie nie wolno ich łapać) podam inne cechy widoczne gołym okiem, które pozwolą odróżnić padalca od zaskrońca:
- u padalca występują ruchome powieki, u węży nie;
- u padalca widoczne są otwory uszne, których brak u węży;
- głowa u padalca nie jest oddzielona od reszty ciała, u zaskrońca jest to bardzo widoczne (ponadto zaskroniec ma charakterystyczne 2 białe plamy za skroniami);
- łuski u padalca po stronie brzusznej i grzbietowej są podobne a u zaskrońca po brzusznej stronie występują charakterystyczne ułożone w poprzek ciała wydłużone łuski (na grzbietowej stronie są rombowe);
- padalce są zdecydowanie mniejsze, dorastają do około 50 cm, zaś zaskrońce osiągają nawet powyżej 150 cm (zazwyczaj około 100 cm);
- padalce są brunatnobrązowe (za wyjątkiem formy turkusowej), zaskrońce zaś oliwkowozielone/oliwkowe/szarawe często plamiste

Paweł T. Dolata napisał:

Jeśli ktoś ma dosyć swego puplia – egzotycznego żółwia, może go oddać chętnemu znajomemu lub do sklepu zoologicznego, a nie wypuszczać w obce dla niego środowisko.

Zgadza się. Jednak przed zakupem jakiegokolwiek zwierzęcia najpierw powinno się zapoznać z jego biologią i behawiorem, tak żeby później nie było niespodzianek. Sprzedawcy z sklepach zoologicznych żeby tylko sprzedać zwierzę są w stanie wmówić nieświadomym kupcom, że żółw nie będzie dużo większy niż mały kapsel  i potem po jakimś czasie mamy niespodzianki czyli kilkunastocentymetrowe żółwie.

W Polsce powstał już ośrodek, który przyjmuje niechciane i porzucone żółwie. Z tego co wiem w planach jest by powstało więcej takich ośrodkow.

Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix

Zaskroniec jest stosunkowo dużym wężem (zwłaszcza na tle naszej dość ubogiej herpetofauny), dorastającym nawet do 1,5 metra. W powiecie ostrowskim spotykane zaskrońce często nie przekraczają 1 metra, choć spotykane są i większe. Węże te posiadają płaską, szeroką, silnie wyodrębnioną głowę. Spód ciała pokrywają duże, szerokie tarczki (te cechy między innymi pozwalają odróżnić zaskrońca od padalca). Najbardziej charakterystyczną cechą zaskrońca, pozwalającą odróżnić go na pierwszy rzut oka od pozostałych krajowych węży, jest obecność w tylnej części głowy - za skroniami - dwóch ułożonych symetrycznie żółtych plam (bardzo rzadko zdarza się, że plamy te nie występują – jest to cecha osobników melanistycznych). Samica od czerwca składa 15–40 jaj, w miejscach, których warunki zapewnią im dużą wilgotności odpowiednią temperaturę. Często są więc to np. kompostowniki. Młode węże po wykluciu mierzą do 20 cm. Zaskroniec jest wężem niejadowitym, polującym głownie na płazy. Ta specjalizacja pokarmowa zmusza zaskrońca do przebywania w takich środowiskach, w których licznie występują te zmiennocieplne kręgowce. W związku z tym zaskrońca spotkamy w wilgotnych lasach, łąkach, w pobliżu wód zwłaszcza rozmaitych stawów, jezior, rowów, moczarów czy nad brzegami rzek i strumieni. Można go spotkać również w wodzie. Zaskroniec zwyczajny jest najpospolitszym krajowym gatunkiem węża, którego możemy spotkać praktycznie na obszarze całej Polski.



Dorosły zaskroniec z widocznymi jasnymi plamami na skroniach.


Wyraźnie wyodrębniona od reszty ciała głowa zaskrońca, widoczna okrągła źrenica i białe plamy na skroniach.

Witam serdecznie,

Uczestniczyliśmy w sobotę w "podchodach" bocianów białych, m.in. w gminie Sieroszewice; tropiliśmy boćki na świeżo skoszonych, lekko wilgotnych łąkach. Zaobserwowaliśmy jaszczurkę długości około 3-3,5 cm całe ciałko koloru brunatnego, niemal czarnego. Młode zwinki znamy - co roku pojawiają się u nas na działce, mają jednak inną barwę.
Czy mogłabym prosić o podpowiedź, kogo widzieliśmy ?

Pozdrawiam,
Ania "żuczek"

Dokładnie tak, jak napisała Kamila. To na pewno była jaszczurka żyworodna. Młode jaszczurki zwinki pojawiają się od sierpnia i mają ok 5-6 cm długości natomiast żyworódki pojawiają się właśnie teraz tzn od lipca i młode sa mniejsze, mierzą ok 3-4 cm.

Niepokojąca informacja o wcześniej już wspominanych żółwiach ozdobnych w Polsce

Tysiąc żółwi żyje w Zalewie Zemborzyckim

Pierwotnie zamieszkiwały Amerykę Północną i Środkową, teraz zadomowiły się w Zalewie Zemborzyckim. W zbiorniku żyje od 800 do tysiąca żółwi ozdobnych, czyli m.in. czerwono- i żółtolicych. To szacunki Bartłomieja Gorzkowskiego, kierownika egzotarium w lubelskim Schronisku dla Bezdomnych Zwierząt.

- Naturalnie te żółwie w Polsce nie występują. Jak dotąd nie zanotowano też przypadków ich rozmnażania w naszym środowisku. Wszystkie trafiły więc do zalewu wyrzucone przez właścicieli - nie ma wątpliwości Gorzkowski.

Młody żółw ozdobny jest maleńki. - Kupując go, niestety, nie wszyscy zdawali sobie sprawę, jak wygląda dorosły osobnik. A ten dużo je i bardzo dużo wydala, mocno zanieczyszczając wodę.
Dlatego trzeba ją często zmieniać. Gad potrzebuje akwaterrarium o pojemności co najmniej 400 litrów - wyjaśnia Bartłomiej Gorzkowski. - Część właścicieli pozbywa się więc dorosłych osobników. Jedni oddają je do schroniska, inni wypuszczają przed blokiem, jeszcze inni - do zbiorników wodnych. W tym do zalewu.

Żółwie nie są niebezpieczne dla człowieka (choć mogą ugryźć, jeśli się je niepokoi), ale ich obecność w zalewie nie jest obojętna dla przyrody. - Zaburzają równowagę w ekosystemie, zjadając m.in. ikrę ryb i skrzek płazów - dodaje Gorzkowski. - Widywałem już niewielkie zbiorniki wodne, gdzie było dużo żab, drobnych ryb. Odkąd wprowadziły się tam żółwie - życie w nich zamarło. Beata Sielewicz, regionalny dyrektor ochrony środowiska w Lublinie, nie ma wątpliwości, że problemem trzeba się zająć. Pytanie tylko - jak? Wolontariusze ze schroniska odławiają część żółwi z zalewu - 120 sztuk w ciągu ostatnich trzech lat. Obecnie w egzotarium przy ul. Metalurgicznej mieszka ich około 50.

W myśl obowiązujących obecnie przepisów, m.in. żółwie ozdobne można hodować tylko dysponując zezwoleniem Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Prawo zmieniono w ostatnich latach m.in. z powodu coraz większej liczby przypadków wyrzucania gadów, które stają się konkurencją dla rodzimych gatunków. Ale nowe rozporządzenia nie zawsze rozwiązują problem. - Obowiązek posiadania zgody GDOŚ dotyczy nie tylko nowo kupowanych gadów, ale też osób, które już mają żółwie. Zezwolenie kosztuje 82 zł. Efekt jest taki, że od czasu wejścia tego przepisu w życie obserwujemy wzrost liczby porzucanych zwierząt - dodaje Gorzkowski.

Źródło: http://www.kurierlubelski.pl/artykul/62 … ,id,t.html